مطالعات مجتمع مسکونی با رویکرد حریم ۱۴۵ صفحه – مطالعات ارشد معماری

فصل اول: شناخت
 
مقدمه 
اساسی ترین عاملی که بر معماری تاثیر گذاشته و به آن جهت می دهد مردمی هستند که استفاده کنندگان آنند. به همین جهت ارزش، اعتبار و موفقیت یک اثر معماری به این اصل وابسته است که این اثر معماری تا چه اندازه در تامین آسایش و راحتی مردم موفق بوده و توانسته نیازهای آنها را برآورد. بنابراین اثری که نتواند آسایش استفاده کنندگان خویش را برآورده سازد، نمی توان به عنوان معماری به شمار آورد.
 
مطالعات مجتمع مسکونی با رویکرد حریم 145 صفحه - مطالعات ارشد معماری,رساله مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,طرح نهائی مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,پایان نامه مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,برنامه فیزیکی مجتمع مسکونی با رویکر حریم,مطالعات تطبیقی مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,نمونه موردی مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,نمونه موردی داخلی مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,نمونه موردی خارجی مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,استانداردهای طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,ظوابط طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,نقشه مجتمع مسکونی با رویکرد حریم,طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد حریم
باید به این نکته توجه داشت که مردم نه تنها در خصوصیات ظاهری و نژادی ، تعداد اعضای خانواده و جنس آنها، نوع ساخت ابنیه و … بایکدیگر متفاوتند؛ (که باید این اختلافها شناخته شده و در تحلیلهای معماری مورد استفاده قرار گیرند) بلکه نیازها، خواسته ها، عادات، اعتقادات، باورها و شیوه زندگی مردم نیز مانند هم نبوده و این امردر طراحیهای معماری اهمیت فوق العاده و اساسی دارد. به همین علت یکی از معتبر ترین منابع برای شناخت فرهنگ یک قوم بررسی بناها و معماری آن قوم است. این امر را در مورد تک تک افراد نیز می توان تعمیم داد، زیرا آنها برای استفاده بهینه از خانه هایشان آن را طوری می سازند و آرایش می دهند که با تمام نیازها و اعتقاداتشان هماهنگ باشد؛ به همین دلیل خانه آنها بیان کننده خصوصیات فردی صاحبانش می باشد، و بازتاب دهنده شخصیت وجودی وی است، چرا که انسانها این نیاز را حس می کنند که محیط خود را شخصی و خصوصی کنند.
 
برای توضیحات بیشتر و مشاهده فهرست مطالب و خرید رساله به ادامه مطلب مراجعه نمائید…
 
 بخشی از مطالب فصل اول و دوم:
 
امروزه در اکثر کشورها ما شاهد تغییراتی در معماری، در جهت نزدیک شدن به معماری سایر ملل هستیم که علت آن را می توان دو عامل مهم دانست: نخست تغییرات در شیوه زندگی که محصول تماس با سایر اقوام، ملل و افکار نوین مربوط به انسانها، جامعه و امکانات تکنولوژیکی جدید است. عامل دوم نیز شتاب پیشرفت تکنولوژی می باشد، که باعث می شود خانواده ها به سمت استفاده از وسایل منزل جدید تر سوق پیدا کنند؛ حتی قبل از آن که وسایل قبلی منزلشان کهنه و خراب شود، و به سمت یکسان شدن با دیگران پیش می روند. اما تنها عاملی که همچنان باعث تفاوت بین معماری ملل مختلف می شود، نیاز به هویت است. با درک این نیاز توسط معماران و طراحان ما شاهد معماری هایی منطبق بر فرهنگ و نیازهای استفاده کنندگان خواهیم بود.
 
اهمیت مسئله
طراحی مجتمع مسکونی اگر با شناخت کافی از فرهنگ و آداب و رسوم استفاده کنندگان آن همراه نباشد، الزاما باعث بروز تضاد و دوگانگی بین اداب و رسوم، باورها (فرهنگ) و کارکردهای فضای مسکونی می شود. در این صورت ساکنان تا حد ممکن می کوشند، با دست کاری و تغییر در معماری بنا، واحد مسکونی را با آداب و رسوم و باورها و عقاید و ویژگیهای زیست محیطی، و در یک کلام، با نیازها و ضرورتهای فرهنگی و اجتماعی خود منطبق کنند. اگر بیگانگی معماری واحد مسکونی با ویژگی های مردم شناختی به حدی باشد که تغییرات و اصلاحات نتواند آن را با نیازها و ضرورتهای فرهنگی همراه کند، این معماری به تدریج در نیازها و ضرورتهای فرهنگی ساکنان تغییر ایجاد خواهد کرد، در حقیقت می توان گفت اگر واحد مسکونی با فرهنگ جامعه سازگاری نیابد، در نهایت فرهنگ جامعه ناچار از سازگاری با معماری واحد مسکونی خواهد شد. در غیر این صورت زندگی در تضاد و تزاحم دائم برای ساکنان دشوار خواهد بود.
سایت انتخابی در تقاطع دو بلوار پر ترافیک قرار دارد، و در ارتباط تنگاتنگ با چندین مجتمع مسکونی می باشد. این دو ویژگی سایت می تواند، مشکلاتی فرهنگی برای ساکنان نظیر وجود اشراف و از بین رفتن حریم خصوصی آنان فراهم آورد. که بررسی و مطالعه در این زمینه را می طلبد. اما جایگاه حریم در معماری کجاست؟
از جمله مهمترین مسائل فرهنگی ما ایرانیان که تاثیر آن بر معماری غیر قابل انکار است مقوله حریم میباشد، حریم مسئله ای است که از جنبه های گوناگون دارای اهمیت و قابل بررسی است، با نگاهی به معماری گذشته خود و دیدن خانه های درونگرا که به مسئله حریم از جنبه های گوناگون پاسخ میدادند، و آن را به نحو مطلوبی به وجود می آورند. و باداشتن فضاهای مختلف برای رسیدن به بخشهای خصوصی خانه سلسله مراتب حریم را به کاملترین شکلی ایجاد می کردند. و از طرفی با توجه به وضعیت کنونی معماری که آنقدر به اقتصاد و ارتباط و … پرداخته که حریم را از یاد برده است. متوجه خلاء بزرگی می شویم که ناشی از نپرداختن به این مقوله بوده است، که با فرهنگ و مذهب ما عجین می باشد.
فصل دوم : مبانی نظری و مفاهیم اولیه پروژه
پیشینه معماری و مسکن
محدوده ای که امروزه بنام ایران شکل خاصی را به خودش گرفته، از سالیان پیشین در حدود مرزهای سیاسی حیات داشته و مهد تمدن های چندی بوده است.
درباره نخستین خانه های قوم آریائی، نظر ویولد ادوک (نویسنده کتاب تاریخ سکونت انسان) این است، که دارای ترکیبی از غار و فضاهای مسکونی کنار باغ بود، با استفاده از سنگ و پوست و شاخ و برگ درختان، خانه هایی در نهایت سادگی و ابتدایی، که تنها یک اتاق داشته است.
خانه های یک اتاقه قوم آریائی که در آغاز «سرپناه» و «جای نهضت» بود، در سیر تحولی و تکاملی خود با ویژگیهای جغرافیائی، اقتصادی، طبقاتی، سیاسی، اعتقادی و سرانجام با سنتهای قومی هر گروه اجتماعی انطباق پیدا کرد و هر که آمد بر آن مزید کرد تا بدین غایت رسید (بدین ترتیب، مسکن را به عنوان دست آویزی فرهنگی، نمی توان از مجموعه نهادهای فرهنگی دیگر جدا در نظر گرفت و به گفته آندره لورداگوران: «باکمی دقت در می یابیم که نوع معماری هر منطقه حتی با لباس و زنان آن قوم نیز ارتباط دارد». و با توجه به مجموعه این ارتباطها است که همواره در هر جامعه، قسمتهای مختلف یک خانه مسکونی ، به شیوه ای ساخته و پرداخته
 
می شود که جوابگوی نیازهای مادی و غیر مادی خانواده باشد و مانند هر پدیده فرهنگی دیگر، در صورتی می تواند جوابگوی نیازها باشد که با دگرگونی ها و تحولات فنی، تکنیکی و اجتماعی زمان همراه باشد این تغییر از ویژگی های فرهنگی است.
 
توجه به این نکته ضروری است که معماری و نیز مسکن انسان که بخشی از معماری است در اثر عوامل چندی شکل می گیرد، این عوامل عبارتند از:
الف : بوم
به عنوان در بر گیرنده معماری و فضایی است که در اختیار معمار و خلاقیت اوست و الهام بخش معمار است. لغت بوم را با معنائی کلی برای شکل زمین، آب و هوا و دیگر عوارض طبیعی فرض می کنیم .
ب : نحوه معیشت
که منظور از آن چگونگی وضعیت مادی انسان و گذران او با استفاده از منابع طبیعی می باشد. در این رابطه تاثیر یک زندگی کشاورزی که نیازمند اسکان دائم و رابطه مستمر با زمین است با تاثیر یک زندگی کشاورزی که نیازمند اسکان دائم و رابطه مستمر با زمین است با تاثیر زندگی دامداری که لازمه اش حرکت وجستجوی مراتع تازه است، بر نوع مسکن نکته ایست که بی تردید مطرح است.
ج: ابزار و تکنولوژی
پیشرفت و پیچیدگی روز افزون زندگی بشری و پدید آمدن منابع و حرفه های دیگر خود عاملی مهم در شکل گیری معماری و مسکن بشمار می آید. به گونه ای که فن آوری در معماری توانسته است شکل و سبکی خاص در معماری هر منطقه مردمان آن پدید آورد.
د: مصالح
آنچه که در دسترس اقوام به عنوان مصالح قرار داشته، در فرم، ابعاد و همچنین سبک معماری آنها تاثیری بسزا داشته است و آنها مسکن های خود را با آنچه که در دسترس بوده بنا می کرده اند.
هـ : سنت سکونت
سنت تجسم یافته، اعتقادات و باورهای انسان در فضای ذهنیت اوست. در زمینه این صفت ها باید به این پرسشها پرداخت که دو نمونه معماری که در دو ناحیه اقلیمی مشابه ساخته شده اند چرا فرق دارند ویا آدم هایی که نحوه معیشت یکسان دارند چرا در معماری خود ممکن است به اختلافات گوناگونی برسند.
 
تعاریف و مفاهیم مسکن
مقوله مسکن گسترده و پیچیده است و ابعاد متنوعی دارد و امروزه به عنوان مکانی فیزیکی و سر پناه، که نیاز اولیه و اساسی انسان مانند خواب، خوراک ، استراحت و حفاظت در برابر شرایط جوی را فراهم می آورد و از لحاظ روانی نیز اطمینان خاطر درونی در شخص بوجود می آورد. با عوض شدن شیوه زندگی مفهوم و مصداق «واحد مسکونی» و «اسکان» جای «خانه» و «سکونت» را گرفته اند. در اینجا پنج تعریف از خانه ارائه شده است:
تعریف اول: خانه جایی است که ساکنان آن احساس ناراحتی نکنند و اندرون خانه یا جایی که زن و پچه زندگی می کنند می بایست تنوع زیادی داشته باشد تا خستگی احساس نشود. «استاد پیرنیا»
تعریف دوم: خانه پوششی است که در تطابق برخی از شرایط رابطه صحیحی را بین محیط خارج و پدیده های زیستی انسان برقرار می سازد. در خانه باید یک فرد و یا خانواده زندگی کنند، یعنی اینکه بخواهد راه برود، دراز بکشد، ببیند و فکر کنند. (لوکوربوزیه)
تعریف سوم: خانه مرکز جهان است برای ساکنانش و برای محله اش شاخص ترین بنا در تحکیم مکان. (صور)
تعریف چهارم: خانه در درجه اول یک نهاد است و نه یک سازه و این نهاد برای مقاصد بسیار پیچیده ای بوجود آمده است. از آنجا که احداث یک خانه پدیده ای فرهنگی است، شکل و سازمان فضائی آن به شدت تحت تاثیر فرهنگی است که به آن بستگی دارد. حتی در آن زمان نیز که خانه برای بشر اولیه بعنوان سرپناه مطرح بود، مفهوم عملکرد تنها در فایده صرف یا عملکرد محض خلاصه نمی شود. وجه سرپناهی خانه بعنوان وظیفه ضمنی ، ضروری و انفعالی مطرح بود. و نکته مثبت مفهوم خانه ایجاد محیطی مطلوب برای زندگی خانواده به مثابه واحد اجتماعی بود ….
تعریف پنجم: از میان فضاهای پیرامونی، خانه بلافصل ترین فضای مرتبط آدمی است، بطور روزمره از او تاثیر می گیرد و بر او تاثیر می گذارد. اولین فضایی است که آدمی احساس تعلق فضایی را در آن تجربه می کند و مجموعه حواس پنج گانه سرتاسر آنرا طی می کند و در مدت کوتاهی بدان خو می گیرد. خانه تنها مکانی است که اولین تجربه های بی واسطه با فضا، در انزوا و جمع در آن صورت می گیرد و خلوت با خود، همسر و فرزندان یا دوست یا دیگران، همه و همه بی تعرض غیر در آن ممکن می گردد . بطور کلی مسکن یکی از نیازهای اساسی و اولیه انسان را تشکیل می دهد. مقوله مسکن گسترده و پیچیده است و ابعاد متنوعی دارد. از اینرو نمی توان تعریف جامع و واحدی از آن ارائه نمود. مسکن بعنوان یک مکان فیزیکی و بعنوان سر پناه نیازهای اولیه و اساسی خانوار به حساب می آید. در این سرپناه برخی از نیازهای اولیه خانوار یا فرد تامین می شود مانند: خواب ، خوراک، استراحت، حفاظت در برابر شرایط جوی و امنیت و خلاصه شرایط زیست درمقابل طبیعت.
واژه سکونت نیز مفهوم گسترده تری از مسکن دارد که مجموعه ای از فعالیتهای زیستی خانوار است که فعالیتهای فردی ـ جمعی را از یکسو و فعالیتهای اجتماعی ـ اقتصادی از سوی دیگر در بر می گیرد و سکونت گاه محلی است که خدماتی نظیر بهداشت، آموزش، فرهنگ و روابط اجتماعی و … برای خانواده فراهم می آورد. دسترسی به مسکن و بالا بردن استانداردهای زندگی بعنوان هدف های اجتماعی همواره در هر جامعه مطرح بوده است و در اصل ۳۱ قانون اساسی آمده است: «دسترسی به مسکن مناسب حق هر خانواده ایرانی است». در حال حاضر مسکن تنها یک سرپناه نیست بلکه «مجموعه ای است که به منظور ارائه خدمات فشرده در یک مکان فیزیکی به وجود می آید». این تعریف با توجه به گوناگونی شرایط محیط اجتماعی و اقتصادی خانواده تغییر می کند. در بیان کاملتر نیازها و هدفهای کلی مسکن به مفاهیم مشخص زیر بر می خوریم:
الف ) سر پناه: سرپناه مانند غذا یک نیاز اساسی و زیستی است و این حق اجتماعی هر فرد و هر خانواده است.
ب ) مسکن و خانواده: واحد مسکونی کانون و محور اصلی خانواده است که باید شامل فضای کافی برای غذا خوردن، دور هم نشستن، خوابیدن ، فعالیتهایی از قبیل انجام تکالیف کودکان و فعالیتهای اساسی دیگر باشد. مسکن بر بهره وری کار و ثبات و رشد و تکامل خانواده سهم بسزایی دارد. علاوه بر موارد فوق حتی باید بگوئیم که تصور انسان امروز از خود و خانواده و جهان و رای آن چیزی است که در گذشته بوده و بدیهی است که خانه و مسکن به تبع آن ، دچار تغییرات خواهد شد.این مفهوم و عوامل یاد شده را باید از هدفهای کلی اجتماعی سیاستهای مسکن بشمار آورد.
ج ) مفهوم اقتصادی: مسکن در ثبات اقتصادی و بهزیستی خانواده نقش اساسی دارد. این عامل از جنبه های اجتماعی بسیار قوی برخوردار است، زیرا فقر و عدم تامین اقتصادی از وجوه عمده مسائل اجتماعی و بی ثباتی بشمار می رود. فرصتهای شغلی به دوری و نزدیکی مسکن، به محل کار و هزینه های رفت و آمد از عوامل اساسی، اقتصادی تاثیر گذار بر امر مسکن است و نیز مسکن به مثابه نوعی سرمایه گذاری دارد مفهوم مهم اقتصادی است.
د ) مشارکت: یکی از اثرهای مسکن مشارکت خانواده در اجتماع بزرگتر است. ایجاد روابط همسایگی برای شهرنشینان، اثرهای متقابل مهمی بجای می گذارد و رابطه اجتماعی همسایگی یکی از جنبه های پایدار زندگی شهر است.
هـ ) محیط مسکونی: نیاز به احساس برخورداری از محیط مسکونی مناسب و قرار گرفتن در فضایی سکونتی که به امکانات، تسهیلات، خدمات بهداشتی، مراکز آموزشی، مراکز خرید و فروش و اماکن فرهنگی دسترسی داشته باشد از اهمیت خاصی برخوردار است.
به این ترتیب در برخورد بامسکن، دیدگاههای متفاوتی وجود دارد. این دیدگاه ها در واقع بازتاب شرایط اقتصادی و اجتماعی هر جامعه است که با توجه به امکانات آن جامعه تمامی یا بخشی از یازهای سکونتی را در دوره ای از تحول اجتماعی در بر میگیرد. به همین علت برخورد با مسکن در زمان و مکان و شرایط گوناگون جامعه تفاوت پیدا می کند. از اینرو باید حدود هدفهای تامین نیازهای زیستی ـ سکونتی بخوبی روشن و مشخص شود.
 
خصوصیات کالبدی
مسکن حافظ کیان خانواده و روابط بین اعضای آن است (ارتباط افقی) و محیط مسکونی روابط همسایگی و ارتباط بین خانواده ها را در بر می گیرد (ارتباط عمودی). محیط مسکونی جایی است که زمینه انطباق کودک را با اجتماع پیرامون وی فراهم می سازد و او را برای ورود به جامعه آماده میکند. از این رو ماهیت و سازماندهی محیط مسکونی نباید بر خلاف فطرت انسانی باشد و بعلاوه این محیط باید تامین کننده نیازهای مادی، بهداشتی، روانی و اجتماعی افراد باشد.
یک محیط مسکونی نا مناسب می تواند درست مثل یک مسکن نا مناسب بر شرایط روحی ساکنان خود تاثیر نا مطلوب بگذارد و باعث فقدان تمرکز حواس و حافظه و انواع ناراحتیها و هیجان های عصبی گردد. چنانچه گفته شد محیط مسکونی باید برآورنده نیازهای مختلف انسانی باشد. نیازهایی مانند نیاز به محافظت، داشتن ثبات و استقلال، احساس پیوستگی با طبیعت، تمایل به ابراز وجود ، نیاز به زیبایی و هماهنگی اشکال و رنگها، بهره مندی از مناظر و چشم اندازهای دلپذیر. نیازهایی واقعی هستند که نمی توان به آنها بی توجه بود و محیط مسکونی باید بتواند به این نیازها پاسخی مناسب دهد.
بین حجم واحد مسکونی و حجم ساختمان که آن را در بر می گیرد باید ارتباطی صحیح برقرار باشد. محیطی که محصور بین ساختمانهای غول آسا و خارج از ابعاد انسانی است، از نظر کارشناسان سلامت روانی مناسب نیست. به نظر این افراد باید ضمن مخالفت با ایجاد چنین فضاهایی بر حفظ فضاهای طبیعی برای گذران اوقات فراغت در داخل بافت شهری تاکید کرد.
مهمترین مسئله ، یک محیط مسکونی، ایجاد زمینه مناسب برای انطباق طفل با اجتماع پیرامونش است، نیازهای کودکان در سنین مختلف تغییر می کند و محیط مسکونی باید بتواندبه نیازهای سنین مختلف پاسخگو باشد.
برای ایجاد شرایط مناسب زیست، محله های مسکونی در هیچ حالتی نباید در مناطقی ایجاد شوند که آلوده هستند، از نور کافی برخوردار نیستند، رطوبت در آنها زیاد است و یا در معرض سر و صدای شدیدی قرار دارند. این امر باید در تصمیم گیریهای مربوط به آمایش سرزمین در نظر گرفته شود چون تعیین مکانهای استقرار محله های مسکونی بیشتر بعهده طرحهای آمایشی است تا سازندگان مسکن.
محیط پیرامون مسکن باید از امکانات چندی برخوردار باشد. اولین نکته وجود فضای آزادی در مجاورت مسکن است که مستقیما از آن قبل دسترسی است، این فضا می تواند روی زمین طبیعی یا به شکل ایوان یا بالکنی باشد که از نور آفتاب مناسب برخوردار می شود، ولی در معرض جریانهای هوا قرار ندارد.
نکته بعدی اینکه ، فضاهای بازی باید در جایی باشند که بچه ای کوچک برای دسترسی به آنها ناچار به عبور از مسیرهای گذر وسایل نقلیه نشوند، در عین حال این فضاها نمی باید از مسیر رفت و آمد طبیعی افراد پیاده باشد. فضاهای بازی باید تحت کنترل مستقیم و طبیعی مربیان و اشخاص بزرگسال باشند. وجود چنین فضاهایی ایجادجرگه های کوچک بچه های همبازی را آسان می سازد.
لازم است که در داخل محله های مسکونی محلهای عبور پیاده جدا از عبور سواره باشد. پیاده روی که در معرض سر و صدا و خطرهای آمد وشد سریع است، نمی تواند محل مطلوبی برای ملاقات و صحبت همسایگان باشد. بجای پیاده رو میتوان مسیرهایی برای عبور پیاده ایجاد کرد که از بین فضاهای سبز عبور کرده و مسیر مطلوب و دلپذیری برای قدم زدن و ملاقات با اهل محل را بوجود آورد. البته چنین مسیری باید به طور منطقی انتخاب شود.
لازم است که در محل مکانی پیش بینی شود که امکان گردهمایی افراد محله و برقراری روابط اجتماعی را بدهد. فضای ساده چند منظوره ای برای این امر ممکن است به خوبی عمل کرده و در فضاهای باز نیز افراد می توانند گردهم آیند. این امکان می تواند برای میهمانیهای بزرگ خانوادگی که فضای محدود داخل خانه امکان آن را بوجود نمی آورد و یا اینکه فضایی برای دیگر اجتماعات محله ای است، چنین فضایی بهتر است در جوار مرکز تجاری کوچک محله باشد که نیازهای روزمره ساکنین را برآورده می کند.
برای عبور و مرور ساده تر سواره، باید فضاهای توقفگاه و گاراژ اتومبیلها به تعداد کافی پیش بینی شود، این فضاها باید در دسترس آسان ساکنین محله و نزدیک خانه های آنها قرار گیرد. لازم است که توقفگاه در جایی قرار گیرد که سر و صدای اتومبیلها ساکنین را ناراحت نکند.
 
اهمیت اصل قلمرو در محیطهای مسکونی
شکل دهی محیطهای مسکونی و مجتمعهای زیستی در گذشته، بر اساس اصول و قواعد بسیار محکمی صورت می گرفت که به رغم آن که نه در جایی مکتوب بود و نه بطور رسمی به کسی آموخته می شد، بر اساس نیازهای انسانی، رفتار فرهنگی و شرایط اجتماعی، اقتصادی و طبیعی جامعه به تدریج ریشه دوانیده بود. به طوری که همه مردم، اعم از سازندگان و استفاده کنندگان بصورت دانش درونی آن را حس کرده و بکار می بردند.
تجربیات متعدد بویژه تحقیقات اسکارنیومن نشان داده است که عدم توجه به قلمرو در محیط انسان ساخت خاصه، مجتمعهای زیستی، موجب بروز انواع مشکلات و ناهنجاریهای اجتماعی، حتی بروز انواع جنایات در این جوامع شده است. به همین دلیل است که همواره از تاثیر بر امنیت جامعه به عنوان یکی از عملکردهای مهم قلمرو نام برده می شود.
قلمرو به معنی کامل، بخش تعمیم یافته ای از موجود زنده بشمار می رود که با علائم بصری، آوایی و بویایی مشخص می شود، بشر ابعاد تعمیم یافته مادی از مالکیت را به صورت نشانه های زمینی، مرئی و نامرئی خلق کرده است.
اغلب تحلیل گران، در بررسی رابطه انسان، فرهنگ و محیط بر جنبه های غیر بیولوژیک رفتاری انسانها در قلمرو تاکید می کنند.
آلتمن ۱۹۸۴ ، تجزیه و تحلیل رفتارهای قلمرو را با تاکید بر جنبه های اجتماعی و روانی آن بررسی می کند و معتقد است که: قلمرو پذیری ، سازمان دهنده مهم زندگی انسان در سطح اجتماعات و گروههای بزرگ و کوچک و افراد است و بدون قلمرو زندگی بی نظم خواهد بود.
لانگ ۱۹۸۷، نیز بر این باور است که رفتارهای ناشی از قلمرو دارای گرایشهای فرهنگی هستند که این گرایشها به وسیله عوامل فیزیکی و نشانه های نمادین مشخص می شوند.
به دلیل اهمیت چنین خصوصیاتی از اصل قلمرو است که گفته شده است: افراد نیز مانند ملتها باید مرزها و محدوده های مناسب و حتی منطقه بی طرف مشخص بین خود داشته باشند. (هال، ۱۳۷۶)
چرمایف و الکساند ۱۳۷۱، در این زمینه، گامی پیشتر نهاده و معتقدند که هر فعالیت باید در عرصه ای واجد مظاهر کالبدی مشخص انجام پذیرد. این دو، سپس عرصه زندگی جمعی و خصوصی را در شش سطح تفکیک می کنند.
توجه به تعاریف و مفاهیم انواع قلمرو نشان می دهد که فضاهای خصوصی فردی مانند اتاق خواب، فضاهای خصوصی خانواده همچون خانه و فضاهای خصوصی خانه، در یک گروه قرار دارد و با روندی نسبتا دائمی کنترل می شود، تا جایی که ورود غیر منتظره به این قلمرو می تواند به عکس العملهای شدید دفاعی منجر شود. بالعکس، در قلمروهای عمومی تر از قبیل : نمایشگاه ها ، پیاده روها و میادین، مدت زمان و میزان کنترل بر قلمروهای خصوصی و عمومی و حفظ حریمهای این دو از اهمیت خاصی در طراحی شهری و بویژه طراحی مجتمعهای مسکونی برخوردار می باشد.
بدین ترتیب، اهمیت اصل قلمرو در حوزه فعالیت طراحی شهری، حداقل در سه مورد بارز میگردد:
۱ـ درک ویژگی های فرهنگی جامعه و قلمروهای ذهنی
۲ـ تشخیص مرزهای واقعی قلمروها
۳ـ نحوه تبدیل قلمروهای ذهنی به کالبد و شکل و افزایش امکان کنترل افراد بر قلمروها
بنابراین، لازم است در طرحهای شهری و مسکونی، از راه حلهای مختلفی برای ایجاد قلمرو و تاکید بر آن استفاده شود. بخشی از این راه حلها، به سازماندهی محله ای شهر و برخی ، به اجزای معماری و شهری از جمله استفاده از بن بست، اختلاف سطح و یا لنگه طاق ها، ایجاد پیچ در کوچه ، هشتی ها ، عقب نشینی خانه ها و غیره تاکید کرده اند (توسلی ۱۳۶۹) همچنین، در روشهای غربی نیز از راه حلهایی چون ایجاد آستانه ها و خیابانهای جلویی فضاهای مخصوص کاشت گیاهان، عقب نشینی ورودی ها و غیره استفاده شده است (لانگ ۱۹۸۷ و الکوک، بنتلی و دیگران ۱۹۸۵).
امروزه در شرایط پدیدار تمدن فرا صنعتی که پیش بینی می شود تماما بر اساس تفاوت در تولید، کار ، رفت و آمد، سکونت و بویژه نحوه میزان کسب اطلاعات شکل گیرد. اهمیت اصل قلمرو بارز تری می گردد. بنابراین ، لازم است با استفاده از تجربیات بی نظیر بکار گرفته شده در شهرهای سنتی کشورمان و همچنین بهره گیری متناسب از تجربیات غرب، مجددا برای ایجاد انواع قملروها و تاکید بر آنها در طرحهای شهری به تدبیر و جستجوی راه حل بپردازیم .
 
ویژگیهای مسکن مطلوب
یکی از موضوعات مهجور در غالب برنامه ها و طرحهای مرتبط با محیط مصنوع و از جمله مسکن مباحث کیفی و بالاخص تاثیر ارزشهای فرهنگی است. این در حالی است که امروزه توجه اصلی دست اندرکاران تهیه مسکن غالبا بر مباحث و عوامل کمی و به ویژه عوامل اقتصادی متمرکز است در حالیکه نمی توان مسکن را منفک و جدای از بقیه پدیده ها و موضوعات مرتبط با زندگی انسان مورد بررسی قرار داد و از جمله مهمترین موضوعات قابل توجه، تحقق توام عوامل کیفی و عوامل کمی در رابطه با مسکن است.
با ظهور انقلاب و افزایش جمعیت شهرها کمبود و بحران کیفی و کمی مسکن در جوامع شهری آغاز شد، بنحوی که موضوعات کیفی و کمی مسکن، سالهای مدیدی موضوع اصلی تحقیقات ، بررسی ها واظهار نظرهای دست اندرکاران فرهنگی و علوم مختلف از جمله معماری و شهرسازی ، علوم اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی بوده است.
علاوه بر افزایش تقاضا برای مسکن که عمدتا ناشی از افزایش جمعیت است، عوامل دیگری نیز بر این بحران دامن می زنند از جمله: تقاضا برای ارتقاء کیفی مسکن، دگرگونی در شیوه های ساخت ابنیه ، قیمت بالای زمین شهرها و استاندارد اندیشیدن نسبت به ویژگیهای کمی مسکن، رسوخ و گسترش الگوهای زیست بیگانه، رواج مدگرایی و تهیج مصرف و به طور خلاصه تمرکز بر جنبه های مادی حیات، همه اینها موجب می گردند تا دست اندرکاران مجبور با اتخاذ تصمیماتی در جهت تامین مسکن برای درصد بالای از جمعیت جامعه با عناوین و برنامه های خاصی مثل مسکن ارزان قیمت، مسکن حداقل، مسکن بهینه، مسکن کارگری و مسکن برای اقشار کم در آمد گردند.
 
 
 
و……………………………………………….
 
*************************************************************
 
 
 
 
 
فهرست مطالب:
عنوان صفحه
 
بخش اول
فصل اول : شناخت
مقدمه ۱
اهمیت مساله ۲
طرح مساله ۲
هدف مطالعه ۴
 
فصل دوم: مبانی عام طرح (مفاهیم اولیه پروژه)
پیشینه معماری و مسکن ۵
تعاریف و مفاهیم مسکن ۶
خصوصیات کالبدی ۸
اهمیت اصل قلمرو در محیط های مسکونی ۱۰
ویژگی های مسکن مطلوب ۱۱
ویژگی های سازمان فضایی خانه های تاریخی ۱۲
ویژگی های فضاهای مسکونی معاصر ۱۴
عوامل موثر بر مطلوبیت فضاهای خانه ۱۶
تقسیم بندی فضاهای خانه ۱۷
محیط مسکونی ۲۲
انواع مختلف پلان ۲۳
ارزیابی انواع پلان ۲۳
 
فصل سوم: مبانی نظری خاص طرح (ایده پروژه)
حریم ۳۱
وجود حریم درمعماری مسکونی ایران از بعد تاریخی ۳۲
درونگرایی در معماری مسکونی ایران ۳۳
حیاط به عنوان حریم خانه ۳۵
حریم و جانوران ۳۷
دلائل الزام وجودی حریم ۳۸
حریم و تجسس ۳۸
حریم بصری ۳۸
حریم شنیداری ۳۹
حریم و امنیت ۴۰
حریم و مالکیت ۴۱
حریم و قلمرو ۴۳
حریم و اقلیم ۴۴
حیا شکل بروز حریم در رفتار ۴۵
حریم و عوامل اجتماعی تعیین کننده آن ۴۵
حریم وارتقاء طبقاتی ۴۷
آیا وجود حریم در همه جا لازم است؟ ۴۷
سلسله مراتب حریم ۴۸
حریم خصوصی ۵۰
حریم خصوصی و رفتار انسانها ۵۱
حریم خصوصی و طراحی محیط ۵۱
حریم خصوصی و طراحی خانه ۵۲
نمونه هایی از سابقه تاریخی مراتب حریم در کشورهای مختلف ۵۳
حریم به عنوان مفصلی بین فضاها ۵۳
تاثیر معماری بر رفتار انسانها نسبت به حریم دیگران ۵۴
کنترل مشرفیت در واحدهای مسکونی ۵۵
نکاتی از حریم در طراحی ۵۷
 
فصل چهارم : مطالعات تطبیقی (پروژه های نمونه)
مجتمع فیروزه ۵۹
علت انتخاب ۵۹
بررسی ویژگی های کالبدی _ فضایی مجموعه ۵۹
موقعیت شهری و کاربری های بافت پیرامونی و بلافصل ۵۹
نظام دسترسی ها و الگوی حرکتی سواره و پیاده ۶۰
بررسی نحوه همگنی مجموعه با بافت اطراف و محیط ۶۰
بررسی واحد های مسکونی و فضاهای درونی آنها ۶۱
ارتباط اجتماعی ساکنین ۶۳
جمع بندی ۶۳
بررسی پلان ۶۴
مجتمع ۵۱۲ دستگاه ۶۶
مجتمع غدیر ۷۱
مجتمع شقایق ۷۳
برنامه های مدیریت زیست محیطی شهرداری منطقه ۲۲ تهران
کمیات فیزیکی صوت ۷۸
استانداردهای صدا ۷۹
استانداردهای مدون صدا ۸۰
شبیه سازی تست جاده ای در مورد خودروهای ساخت داخل و اندازه گیری ۸۴
ارزیابی و پیش بینی آلودگی صوتی ناشی از اجرای طرح جامع ۸۵
ساختمان شماره ۱ ۸۵
ساختمان شماره ۲ ۸۷
نتیجه گیری ۸۸
پیشنهادات ۸۹
بررسی راهکارهای کاهش و کنترل آلودگی هوا ۸۹
 
بخش دوم
فصل اول : مطالعات زمینه (ضوابط و شرایط پروژه)
مشهد از دیدگاه عام ۹۴
نگاهی به مشهد از بعد تاریخی ۹۴
نگاهی به مشهد از بعد کالبدی ۹۵
نگاهی به مشهد از بعد بافت شهری ۹۵
نگاهی به مشهد از بعد عملکردی ۹۶
نگاهی به مشهد از بعد بصری ۹۷
توسعه کالبدی شهر مشهد ۹۷
مطالعات جغرافیایی شهر مشهد ۹۸
مطالعات اقلیمی شهر مشهد ۹۸
طراحی اقلیمی در مشهد ۱۰۱
موقعیت فضاهای سبز ۱۰۱
نکاتی منطبق به گرایش حریم در طراحی مجتمع ۱۰۲
نکات اقلیمی خاص مجتمع مسکونی ۱۰۲
بررسی تکنیک ساخت مسکن ۱۰۳
ضوابط طراحی مجتمع مسکونی ۱۰۴
 
فصل دوم: آنالیز سایت و تعیین قابلیت اراضی
۱_ بررسی های کالبدی فضایی
ابعاد زمین ۱۱۰
بررسی سایت نسبت به مجتمع های مسکونی اطراف ۱۱۱
بررسی سایت از نظر تراکم ۱۱۲
دید و منظر(خارج به داخل) ۱۱۳
دید منظر (داخل به خارج) ۱۱۴
عناصر شاخص شهر مشهد نسبت به سایت ۱۱۵
موقعیت سایت و خیابانهای اطراف ۱۱۶
بررسی سایت نسبت به کاربریهای اطراف ۱۱۷
سایت از نظر آلودگی صوتی ۱۱۸
سایت از نظر اثر باد ۱۱۹
سایت از نظر تابش آفتاب ۱۲۰
عامل های شاخص شهری کوین لینچ ۱۲۱
 
۲_ جانمایی عناصر اصلی پروژه با توجه به زمینه
محدوده امکان قرارگیری بخش مسکونی ۱۲۴
محدوده امکان قرارگیری کاربری تجاری ۱۲۵
محدوده امکان قرارگیری کاربری ورزشی، فرهنگی ۱۲۷
محدوده امکان قرارگیری پارکینگ ۱۲۸
 
منابع